Kozłek lekarski
W celach leczniczych wykorzystuje się korzenie kozłka oraz kłącze wraz z drobnymi, szarobrunatnymi korzeniami grubymi na 2–3 mm i długimi na ok. 20 cm. Korzenie kozłka wykopuje się w październiku i listopadzie w pierwszym roku życia rośliny lub wiosną kolejnego – aż do maja. Po opłukaniu należy suszyć w miejscach przewiewnych, ocienionych lub suszarniach, w których temperatura nie powinna przekraczać 35°C. Kozłek lekarski działa uspokajająco i rozkurczowo. Nalewka zalecana jest jako środek uspokajający w stanach pobudzenia emocjonalnego i motorycznego, przy nerwicach, stanach lękowych, trudnościach w zasypianiu i zaburzeniach snu; przy skurczach układu pokarmowego i moczowego, dróg moczowych i żółciowych oraz w zaburzeniach czynności serca.
Napar: 1 łyżkę suszonych rozdrobnionych korzeni kozłka zalać szklanką wrzątku i odstawić w naczyniu pod przykryciem na 20–25 min. Po ostygnięciu i przecedzeniu pić 2–3 razy w ciągu dnia. Można użyć naparu do lewatywy w przypadku owsików.
Nalewka: 100 g suszonych korzeni zalać 1/2 litra 70-procentowego spirytusu. Odstawić w szczelnie zamkniętym naczyniu na 10–14 dni. Trzeba pamiętać, by codziennie wstrząsnąć zawartością naczynia. Po przecedzeniu pić po 20–40 kropli w stanach nadmiernego zdenerwowania lub przy bólach kurczowych brzucha, przyspieszonym tętnie, nerwicy.
Chrzan pospolity
Chrzan zbiera się jesienią, kiedy żółkną jego liście. Należy wykopywać wszystkie korzenie, by nie był potem w ogrodzie uciążliwym chwastem. Chrzan działa wzmacniająco na żołądek, dezynfekuje jamę ustną i wzmacnia dziąsła. Przyczynia się do oczyszczenia krwi, poprawia trawienie. Działa grzybobójczo i bakteriobójczo, stosowany jest przy kamicy nerkowej, wzmaga wydzielanie soków trawiennych. Stosuje się go także zewnętrznie przy bólach reumatycznych. Świeże lub suszone (zwilżone) liście przykłada się na bolące stawy (kiedy liść robi się brudny, należy go zmienić na nowy). Liście należy zmiksować, a uzyskanym sokiem, w proporcji 1 łyżeczka na 1 szklankę przegotowanej wody, płukać usta 2 razy dziennie. Z leczniczych właściwości chrzanu skorzystamy także, spożywając go w potrawach, np. w postaci sosu.
Sos chrzanowy: oczyszczony, drobno starty chrzan lekko podgrzać na patelni albo w garnuszku w celu złagodzenia ostrości. Dodać 100 ml słodkiej śmietanki i ponownie podgrzewać na małym ogniu ok. 5 min. Nie przestając mieszać, dodać kolejne 100 ml śmietanki zmieszanej z 2 łyżkami mąki. Rozcieńczyć niewielką ilością rosołu, doprawić solą. Podawać na ciepło.
Tatarak zwyczajny (calamus)
Kłącze tataraku zbieramy wiosną lub jesienią – w październiku i listopadzie. Roślina występuje nad brzegami jezior i stawów oraz nad wolnopłynącymi rzekami. Kłącze tataraku pobudza aktywność przewodu pokarmowego, przyspiesza trawienie i przyswajanie pokarmu, zwiększa produkcję żółci i wytwarzanie moczu. Powoduje przywrócenie prawidłowej czynności skurczowej jelit i dróg żółciowych. Znosi przykre objawy kolek, działa uspokajająco. Stosuje się je w stanach zapalnych dziąseł, jamy ustnej i gardła (angina). Może być używany do żucia przy bólach zębów. W przypadku łupieżu odwar z tataraku należy wcierać w skórę głowy. Na bóle stawów, przy gośćcu oraz w nerwobólach pomaga wcieranie odwaru w bolące miejsca.
Napar z kłącza: 1/2 łyżeczki tataraku zalać 1 szklanką wrzątku i parzyć przez 5–10 minut. Po przecedzeniu pić pół szklanki 2–3 razy dziennie.
Tatarak sproszkowany: 1 płaska łyżeczka proszku popita wodą (2–3 razy dziennie) poprawia trawienie i znosi wzdęcia. W celu pielęgnacji włosów w przypadku łupieżu, nadmiernego przetłuszczania się i łojotoku należy 2 łyżeczki suszonego kłącza zalać 2 szklankami wody i gotować przez 3–5 minut. Po przecedzeniu należy myć włosy odwarem. Takim samym odwarem można też płukać usta i gardło.
Nalewka: 100 g kłącza zalać 1/2 l 70-procentowego alkoholu, odstawić w szczelnie zamkniętym naczyniu na 10–14 dni. Po przecedzeniu pić 20–40 kropli na kieliszek wody przed jedzeniem – na lepsze łaknienie, po jedzeniu – na lepsze trawienie. Nalewka może być dodawana do szklanki wody (ok. 20 kropli) do płukania jamy ustnej i gardła.
Zioła poleca Ewa Lubik – zielarka z Puszczy Noteckiej